Mizgin Ronak Aydın
1851an de bijîşkê Emerîkî Samuel A. Cartwright nexweşînek keşif kir. Lê ew ne keşif bû, îcad bû. Her çiqas ew û hevalbendên wan yên desthilatdar niha wisa bibêjin jî, wan ji rewşa herî bi tendurust û sihet re gotin nexweşi û navek wiha lê kirin; Drapetomani!
Yani nexweşiya reva ji esaret. Sosret nedir? Ma ji viya reis û xweştir çi heye. Bondage tiştek welê xirab e ku gere bê redkirin û tunekirin. Lê bijîşkû zanista wî ya nîjadperest gotina yewnani Drapeto ie koleya ku direve û manîa ie nexweşi aniye ba hev û nexwşiyek peyda kir. Jixwe di pirtûka xwe ya bi navê Taybetmendî û Nexweşiyên Nîjada Reşikan ya ku yek jiyên rûreşî û Belge nîjadperestiyê ye bi berfirehî behsa vê yekê dike. Lew li gor mêjî û zanista wî koletî û esaret û xizmeta reşikan a ji bon nîjadê spî olağana lê redkirin û firyara ji vê yekê olağandışı bû.
Helbet ew gav jî û niha jî biqasî alîgirên wî dijberên wî jî hebûn û dijberiya herî dijwar a ku dawiya vê zanista sosret anî jî berxwedana body û wearana reşikan a azadîxwaz bû. Ew bi Eşqû nexweshiya azadiye ketibûn, nikaribûn hêsîrû lisan bimînin. Eat lê dizanibûn ku pirî caran beza beza ber bi azadiyê and bibe beza ber bi mirinê be jî, dîsa hêjayê bezê. Her wiha em kurd jî wek reşikên rojhelata naverast tim ber bi azadiyê ve beziyane û li gor bijîşkên wiha zanyar(!) tim bi jana zirav û drapetomaniayê ketine. Loma jî hema her roj, hinekên ku diş wî bijîşkê dikarin ji me re bêjin: ma çiyê we kêm e, win chima bi blah tiştî têr nabin û filankesê naecibînin û hwdî binikarinî fêm… wateye? Hê jî tênagihîjin ku digel tefî astengî, kêmî û kurtiyên me jî em xeyalên xwe nadin bi rastiyên wan, hejariya xwe nadin bi desthiladariya wan. Digel tefî birînên xwe yên ku nizanim ji beriya kijan miladê mane, em ji wan û ji dinya wan a hezarpîneyî, ji manîpulasyonên wan ên hezarrûyî hez nakin û naecibînin.
Lew em nexweş in, nexweşên azadiyê ne û konut nexweşiya her tamamen pislik dijwartir, konut dê dawiya esaretin bêhejmar bîne û dawiya wan bijîşkan jî. Hûn taban, yol ew bijîşkû hemû bijîşkên wek wî çav û mikroskopên dane ser me. Başımı Dixwazin’e ver, yani; dixwazin me nexweş bikin, da ku em bibin muptelayê dermanameyên wanên zexelû kujer. Dixwazin ku em bind li gotinên wan guhdar bikin û bind li sergotinên wan wan. Yani dixwazin ku em bi mêjiyê xwe nefikirin, bi gotinên xwe nepeyîvin, bi cavên xwe nebînin, bi guhên xwe nebihîzin, lê wek robotek bi bernamkirina wan bijîn.
Belê her der miroskop û awirên kujer in. Lê dema ku hişyarî wek rojek hundirîn geş û bild sole, every cûre bijîşkû laboratuwarên xwe têk di. Wek ku Helîm Yûsiv di Komara Dînan de dibeje; ‘Dîn in em’, tu qeydû bendê nas nakin.
